طراحی و روانسنجی پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایرانی

Transcript

1 / 25 فصلنامه اخالق پزشكي طراحی و روانسنجی پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در گذشته جامعهی ایرانی چکیده 1 پریسا امیری 2 محمود عباسی 3 صفورا غریب زاده 4 محمد اصغری جعفرآبادی 1 زرقانی 5 فریدون عزیزی مقدمه: علیرغم پژوهشهای بسیاری که در مورد سالمت معنوی در طول دهههای تعریفی ارائهی فقدان شده انجام جامع و قابل مشاهده آن از قبول میگردد. سنجش سالمت معنوی در جمعیت ایرانی در گام نخست نیازمند ارائهی تعریفی از سالمت معنوی است که منطبق با ویژگیهای فرهنگی اجتماعی و مذهبی جامعهی ما باشد لذا طراحی و آزمون ابزاری که بتواند سازههای مفهومی تعریف ارائه شده را بسنجد از جمله ضروریات این حوزه محسوب میگردد. مطالعهی حاضر یکی از اولین مطالعاتی 1- مرکز تحقیقات تعیین کنندههای اجتماعی سالمت غدد درونریز و مرکز تحقیقات پیشگیری و درمان چاقی پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران 2- مرکز تحقیقات اخالق و حقوق پزشکی پژوهشکده علوم غدد درونریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران 3- گروه آمار زیس یت و اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران و مرکز تحقیقات غدد درونریز و متابولیسم پژوهشکده علوم غدد درونریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران 4- مرکز تحقیقات پیشگیری از مصدومیتهای ترافیکی جادهای دانشگاه علوم پزشکی تبریز آذربایجان شرقی ایران 5- مرکز تحقیقات غدد درونریز و متابولیسم پژوهشکده علوم غدد درونریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران)نویسنده مسؤول( azizi@endocrine.ac.ir نوع مقاله: پژوهشی تاریخ دریافت مقاله: 33/7/7 تاریخ پذیرش مقاله: 33/8/23

2 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 26 فصلنامه اخالق پزشكي است که با هدف تبیین مفهوم سالمت معنوی و سپس طراحی و آزمون پرسشنامهی جامع سالمت معنوی در جمعیت ایرانی صورت پذیرفت. مواد و روشها: در این مطالعه متدلوژیک و مقطعی پرسشنامهی سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایرانی با 93 گویهی اولیه مستخرج از منابع و متون معتبر اسالمی و تأیید شده از سوی گروه سالمت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسالمی ایران در سه حیطهی بینش گرایش و رفتار طراحی شد. در مجموع 509 نفر )%94 زن( از افراد 20 ساله و باالتر ساکن در منطقه 13 شهر تهران در فرآیند روانسنجی پرسشنامه شرکت کردند. جهت سنجش پایایی از روشهای آزمون- بازآزمون و سنجش هماهنگی درونی استفاده شد. روایی صوری محتوا و سازهی پرسشنامه ارزیابی گردید. نتایج: در مجموع 48 گویه از سوی متخصصین و همچنین جامعهی مخاطب ضروری مرتبط و قابل فهم تشخیص داده شدند. روایی محتوا از سوی متخصصین تأیید شد. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی وجود مدل 9 عاملی را در ساختار گویههای تدوین شده نشان داد و مدل بهینه در قالب دو مؤلفهی 1( شناختی/ عاطفی و 2( رفتاری تبیین شد. برازش مدل استخراج شده توسط تحلیل عاملی تأییدی در سطح مطلوب تأیید شد. هماهنگی درونی در سازهها و تمامی زیر سازههای پرسشنامه مطلوب بود )آلفای کرونباخ بیش از 0/7(. نتایج حاصل از آزمون- بازآزمون در تمامی سازهها و زیرسازهها پایایی پرسشنامه را تأیید نمود. نتیجه گیری: نتایج به دست آمده از مطالعهی اولیه نشانگر روایی و پایایی مطلوب پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در یک جامعهی شهری ایرانی است. مطالعات تکمیلی جهت سنجش سالمت معنوی در جمعیتها و مناطق مختلف کشور توصیه میگردد. واژگان کلیدی: سالمت معنوی پرسشنامه روایی پایایی اسالم ایران

3 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 27 فصلنامه اخالق پزشكي مقدمه به دنبال پیشرفتهای وسیع صنعتی و رشد فزایندهی شهرنشینی جوامع امروزی شاهد گسترش بسیاری از بیماریهای روانی- اجتماعی از قبیل استرس اضطراب و تنهایی بودهاند که خود از جمله تعیین کنندههای مهم ابتالء به شایعترین بیماریهای غیرواگیر از جمله بیماریهای قلبی عروقی و دیابت نوع دو میباشند.)Macleod, Smith et al. 2002( به نظر میرسد فردگرایی مادیگرایی و وابستگیهای عمیق به امور دنیوی نقش محوری در شکلدهی این شرایط ایفاء نمودهاند. تغییرات دنیای امروز و خأل روانی ناشی از آن انتقادات جدی را به تعریف سازمان جهانی بهداشت از سالمت به دنبال داشته تا آنجا که در ادبیات علمی و پژوهشی اخیر فراتر از ابعاد سه گانهی فیزیکی روانی و اجتماعی بعد معنوی سالمت و نحوهی تأثیر و تأثر آن با دیگر ابعاد مورد بحث و بررسی قرار گرفته است 2011( al.,.)dhar, Chaturvedi et ارائهی تعریفی واحد از سالمت معنوی به دلیل تفسیر پذیری دو مفهوم»سالمت«و»معنویت«از یک سو و تغییرات قابل توجه در تعابیر ارائه شده از آنها از سوی دیگر دشوار و چالش برانگیز است. از این رو علیرغم پژوهشهای بسیاری که طی دهههای گذشته در این حوزه صورت پذیرفته فقدان تعریفی جامع و قابل قبول از سالمت معنوی کماکان مشاهده میگردد.)Vader, 2006( به عنوان یکی از اولین تعاریف ارائه شده سالمت معنوی در قالب ارتباط با خدا خود جامعه و محیط تعریف شده است National Interfaith Coalition on ( (NICA), 1975.)Aging چهار حوزهی مطرح شده توسط تعریف فوق به اشکال مختلف در دیگر تعاریف ارائه شده از سالمت معنوی به چشم میخورد. به عنوان مثال سالمت معنوی از دیدگاه یانگ در قالب ارتباط جسم ذهن و روح در پیش

4 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 28 فصلنامه اخالق پزشكي زمینهای از آرامش درونی ارتباطات مثبت و دوستانه با دیگران و همچنین ارتباط با طبیعت و خداوند به عنوان محوریت باورهای فرد تعریف شده است Young, ( 1984(. عالوه بر این فیشر با استناد به حوزههای 4 گانهی ارائه شده در تعاریف پیش گفت سالمت معنوی را بعدی اساسی از سالمت کلی و بهزیستی فرد میداند که موجب یکپارچگی و هماهنگی سایر ابعاد سالمت از جمله ابعاد جسمانی روانی اجتماعی و عاطفی وی میشود.)Fisher, Francis et al., 2000( بسیاری از مطالعات میان معنویت و مذهب تفکیکی قائل نشده و برخی دیگر اگر چه اشتراک عمیقی بین این دو مفهوم در نظر گرفتهاند آنها را یکسان تلقی نمیکنند )2003 Pargament,.)Hill & در این رابطه بخش عمدهی مطالعات مربوط به آیین مسیحیت بوده و تالشهای اندکی در خصوص تعریف سالمت معنوی از دیدگاه دین مبین اسالم صورت پذیرفته است. از این رو گروه سالمت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسالمی ایران مطالعات فراوانی را از دانشمندان مختلف فراخوان نموده و پس از بحث و تبادل نظر تعریف سالمت معنوی بدین شرح مورد توافق قرار گرفت: سالمت معنوی وضعیتی است دارای مراتب گوناگون که در آن متناسب با ظرفیتها و قابلیتهای فرد بینشها گرایشها و تواناییهای الزم برای تعالی روح که همان تقرب به خدای متعال است فراهم میباشد به گونهای که همهی امکانات درونی به طور هماهنگ و متعادل در جهت هدف کلی مزبور به کار گرفته میشوند و رفتارهای اختیاری درونی و بیرونی متناسب با آنها نسبت به خدا فرد جامعه و طبیعت ظهور مییابد.)Mesbah, 2013( به تناسب وجود دیدگاههای مختلف در رابطه با مفهوم معنویت و سالمت معنوی ابزارهای گوناگونی جهت سنجش این بعد از سالمت طراحی و معرفی

5 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 29 فصلنامه اخالق پزشكي شده است. مطالعاتی که آثار عوامل مذهبی یا معنوی را بر سالمت بررسی کردهاند اغلب از ابزارهای سنجش مذهبی بودن استفاده کردهاند تا ابزارهای سنجش معنویت به طور خاص. از سوی دیگر بعضی سؤاالت و عبارات مورد استفاده در برخی از ابزارها بیش از آنکه ارزیابی کنندهی سالمت معنوی باشند سالمت روانی افراد یا موضوعی مشترک بین دو حیطه را بررسی میکنند. همچنین در تدوین ابزارهای سنجش سالمت معنوی دیدگاههای مختلف از جمله دیدگاه شخصی بودن معنویت تأثیرگذار بوده است )2013 al.,.)abbasi, Shamsi et در همین رابطه مطالعهی مروری انجام شده در سال 2011 بر روی 35 ابزار شناخته شدهی سنجش سالمت معنوی دو شیوهی طبقه بندی مفهومی و کاربردی را در خصوص ابزارهای مطالعه شده ارائه میدهد. طبقه بندی اول برمفهوم سازهی معنویت استوار بوده و بر این اساس 22 ابزار در قالب ابزار سنجش معنویت عمومی قرار گرفتند. این دسته از ابزارها غالبا چند وجهی بوده و اهداف مختلفی همچون سنجش تجلی معنویت باورها و تجارب معنوی را دنبال میکنند. پنج ابزار نیز در قالب سنجش بهزیستی معنوی طبقه بندی شده و همچنین 8 ابزار در دو طبقهی مقابله یا حمایت معنوی و همچنین نیازهای معنوی جای گرفتند. طبقهبندی کاربردی بر مبنای تبیین گویهها در سه بعد شناختی رفتاری و عاطفی صورت پذیرفته است. با استناد به طبقهبندی اخیر غالب ابزارهای مورد مطالعه بعد شناختی و عاطفی را در برگرفته و کمتر از نیمی از آنها هر سه بعد را مورد سنجش قرار میدهند.)Monod, Brennan et al., 2011( ابزارهای سنجش سالمت معنوی در صدد ارزیابی این مفهوم بر مبنای تعریف نظری ارائه شده از این بعد ازسالمت میباشند )2010.)Fisher, اگر چه محققین سعی بر دخالت ندادن دیدگاههای خویش در تبیین مفاهیم مینمایند منابع

6 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 30 فصلنامه اخالق پزشكي موجود تاثیر ارزشهای فردی و جهان بینی آنان را در ارائهی مفاهیم نظری ذکر نمودهاند از این رو تمامی ابزارها بر اساس تعاریف و ارزشهای غالب جامعهی مبنا شکل میگیرند. ارزشها و هنجارهای اجتماعی در گروهها و جوامع مختلف متفاوت است. این مسأله در خصوص مذهب و اعتقادات دینی به شکل بارزتری به چشم میخورد لذا اقتباس بی کم و کاست ابزارها و پرسشنامههای تدوین شده در جوامعی که از نظر فرهنگی و مذهبی متفاوت با جامعهی مورد تحقیق است میتواند نتایج منطبق با واقعیت را به دنبال نداشته باشد Fisher, 2010; (.)Moberg, 2002 با توجه به تعریف سالمت معنوی ارائه شده از سوی فرهنگستان علوم پزشکی ایران که منطبق با ویژگیهای فرهنگی اجتماعی و مذهبی جامعهی ما میباشد طراحی و آزمون ابزاری که بتواند سازههای مفهومی تعریف ارائه شده را بسنجد از جمله ضروریات این حوزه محسوب میگردد. مطالعهی حاضر یکی از اولین مطالعاتی است که با هدف طراحی و آزمون پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جمعیت ایرانی صورت پذیرفت. مواد و روش ها جامعهی پژوهش و شرکت کنندگان شرکت کنندگان مطالعهی حاضر افراد باالی 20 سال ساکن در منطقهی 13 شهر تهران بودند که از بین مراجعین به خانههای سالمت شهرداری و واحد بررسی قند و چربیهای خون )مطالعهی قند و لیپید تهران( در سال 1332 انتخاب شدند. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بود از سن باالی 20 سال حداقل سطح سواد در حد متوسطه و اعالم رضایت مندی برای شرکت در مطالعه. برای افراد واجد شرایط توضیحات الزم در خصوص طرح داده شد و سپس فرم رضایت

7 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 31 فصلنامه اخالق پزشكي نامهی کتبی در اختیار افرادی که تمایل خود را برای شرکت در مطالعه اعالم کرده بودند قرار گرفت. در گام بعدی فرم اطالعات فردی به عالوه پرسشنامهی سالمت معنوی توسط شرکت کنندگان تکمیل شد. پرسشنامهی سالمت معنوی تدوین شده در این مطالعه شامل 48 سؤال بود که در قالب سه سازهی مفهومی بینش گرایش و رفتار طراحی شده بود. همچنین در هر سازه سه مفهوم فرعی ارتباط با خدا ارتباط با خود و ارتباط با پیرامون تبیین گردید. طراحی و روانسنجی پرسشنامهی سالمت معنوی تعریف سالمت معنوی طراحی و تدوین پرسشنامه با تعریف مفهوم سالمت معنوی با استناد به منابع و متون معتبر مذهب شیعه آغاز شد. بر اساس نتایج حاصل از بررسیهای اولیه در مطالعهی حاضر سالمت معنوی در قالب وضعیتی دارای مراتب گوناگون تعریف شده است که در آن متناسب با ظرفیتها و قابلیتهای فرد بینشها گرایشها و تواناییهای الزم برای تعالی روح که همان تقرب به خدای متعال است فراهم میباشد به گونهای که همهی امکانات درونی به طور هماهنگ و متعادل در جهت هدف کلی مزبور به کار گرفته میشوند و رفتارهای اختیاری درونی و بیرونی متناسب با آنها نسبت به خدا فرد جامعه و طبیعت ظهور مییابد.)Mesbah, 2013( تدوین و روانسنجی پرسشنامه در گام نخست از مفاهیم فرعی تبیین کنندهی مفهوم سالمت معنوی از دیدگاه اسالم )Mesbah, 2013( تعریف عملیاتی صورت گرفت. تعاریف ارائه شده

8 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 32 فصلنامه اخالق پزشكي در قالب 93 گویه اولیهی قابل سنجش تدوین شد. برای هریک از گویههای پرسشنامه طیف لیکرتی 5 قسمتی و از نمرهی 1 )کامال موافق( تا 5 )کامال مخالف( در نظر گرفته شد و سپس نمرات در قالب 0 تا )100= =2 50=3 25=0 4=5( تغییر داده شد به طوری که نمرهی باالتر نشانگر برخورداری از سالمت معنوی بهتر بود. روایی پرسشنامه با استفاده از روشهای روایی محتوا روایی صوری و روایی سازه ارزیابی شد. جهت سنجش روایی محتوا از دو روش کیفی و کمی استفاده شد. در روش کیفی میزان رعایت دستور زبان و به کارگیری مناسب کلمات قرارگیری مناسب گویهها در سازهها و در نهایت امتیازدهی مناسب پرسشنامه از هشت نفر از متخصصین در حوزههای علوم پزشکی و بهداشت علوم حوزوی و انسانی پرسیده شد. نظرات ارائه شده به دقت بررسی شده و اصالحات الزم صورت پذیرفت. برای بررسی روائی محتوا به شکل کم ی از دو شاخص نسبت روائی محتوا )CVR( و ایندکس روائی محتوا )CVI( استفاده شد. در این بخش از متخصصین مربوطه درخواست شد تا ضرورت وجود هر گویه در مجموعهی گویههای تدوین شده برای عملیاتی کردن سازههای نظری را بر اساس سه گزینهی: 1( ضروری است 2( مفید است ولی ضروری نیست و 3( ضرورتی ندارد بررسی و تعیین نمایند. با توجه به تعداد متخصصین و طبق جدول الشی گویههایی که امتیاز باالتر از 0/75 را کسب کردند ضروری و مهم تشخیص داده شدند. به منظور بررسی ایندکس روائی محتوا سه معیار سادگی مرتبط بودن و وضوح به صورت مجزا در یک طیف لیکرتی چهار قسمتی برای هریک از گویهها توسط متخصصان بررسی شد. گویههایی که در هر سه معیار امتیاز باالتر از 0/73 را کسب نمودند مناسب تشخیص داده شدند. برای احراز روائی صوری با 30 نفر از افراد باالی 20

9 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 33 فصلنامه اخالق پزشكي سال )%33 دارای تحصیالت زیر دیپلم بودند( به صورت چهره به چهره مصاحبه شد و سطح دشواری میزان تناسب و ابهامات احتمالی موجود در گویهها بررسی شده و اصالحات الزم انجام شد. سپس جهت کاهش و حذف گویههای نامتناسب و تعیین اهمیت هریک از گویهها از روش کم ی ارزیابی تأثیر گویه استفاده شده و میزان اهمیت هر گویه و ارتباط آن با موضوع مورد بررسی از پاسخ دهندگان سؤال شد. گویههایی که ضریب تأثیر کمتر از 1/5 را کسب نمودند مجددا بازبینی شده و در صورت منحصر به فرد نبودن حذف شدند. جهت ارزیابی قدرت تفکیک پرسشنامه اثرات سقف و کف )Ceiling and Floor effects( به منظور تعیین درصد افرادی که به ترتیب حداکثر و حداقل نمرهی ممکن را کسب نموده بودند بررسی شد. برای اندازهگیری و تعیین روایی سازه از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی استفاده شد. در این مرحله گویههای دارای همبستگیهای همسو در قالب متغیرهای جدیدی به نام عامل خالصه شدند. در مطالعهی حاضر جهت تعیین پایایی ثبات پاسخگویی به پرسشنامه و هماهنگی درونی گویهها و مقیاسها ارزیابی شد. برای تعیین ثبات پاسخگویی از روش آزمون- بازآزمون و برای ارزیابی و تعیین هماهنگی درونی پرسشنامه ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد. در رویکرد نخست پاسخ دهندگان پرسشنامهی سالمت معنوی را دو بار و به فاصلهی دو هفته تکمیل کردند و ضریب همبستگی بین امتیازات کسب شده در بار اول و دوم محاسبه شد. در رویکرد دوم هماهنگی درونی گویهها و مقیاسهای پرسشنامه با تعیین ضریب آلفای کرونباخ در دو مطالعه ی اولیه با 73 نفر و مطالعه ی اصلی با 300 نفر ارزیابی گردید.

10 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 34 فصلنامه اخالق پزشكي تجزیه و تحلیل آماری تجزیه و تحلیل آماری دادههای این پژوهش با استفاده از روشهای آماری توصیفی و استنباطی انجام شد. برای بررسی پایایی با روش هماهنگی درونی شاخص آلفای کرونباخ و با روش آزمون- بازآزمون ضریب پیرسون محاسبه شد. در هر دو روش مقادیر بزرگتر از 0/7 به عنوان پایایی مطلوب در نظر گرفته شد. در بخش آمار استنباطی برای بررسی اثر )اختالف( و همچنین برای بررسی رابطهی بین متغیرها از آزمونهای پارامتری مناسب شامل آزمون و تحلیل t واریانس استفاده شد. برای ارزیابی روایی سازه از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. در این تحلیل روش Principal Axis Factoring برای استخراج عاملها )سازهها( و روش دوران واریماکس )با نرمالسازی کیزر( برای دوران مؤلفهها به کار گرفته شد. شاخصهای KMO و درصد واریانس بیان شده و آزمون کرویت بارتلت برای ارزیابی کفایت مدل محاسبه شد. برای ارزیابی ساختار عاملی حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی مدل تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزار SPSS22 در سطح معنی داری 0/05 انجام شد. )%34/5 زن( با میانگین نفر 509 سالمت معنوی توسط نتایج پرسشنامهی سنی 40/7±14/2 سال تکمیل شد. در مجموع 358 نفر )%70/8( متأهل بوده و 208 نفر )%41/1( تحصیالت دانشگاهی داشتند )جدول 1(. سنجش روایی کیفی محتوا نامناسب بودن برخی گویهها را نشان داد که پس از اعمال نظرات متخصصین نتایج حاصل از مرتبهی دوم سنجش کیفی روایی محتوا نشان داد که گویههای جایگزین به لحاظ دستور زبان و بهرهگیری از کلمات مناسب وضعیت

11 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 35 فصلنامه اخالق پزشكي گرفتهاند. در قرار خود مناسب جای در و داشته مطلوبی اساس بر کم ی بعد شاخص CVR تعداد 7 گویه در هر دو مرحله از سنجش روایی محتوا امتیاز حد نصاب به شدند. همچنین حذف مطالعه از و نکرده کسب را )0/75( CVI شاخص نشان داد که از نظر متخصصین 4 گویه علیرغم مرتبط بودن با سازهی مربوطه نبوده ساده دلیل و پس مناسب مذکور مورد دو هر یا و داشتن ابهام یا و نبودن گویا و از اطمینان از منحصر به فرد نبودن گویههای مذکور از مطالعه حذف شدند. میانگین شاخص CVR و که ضرورت وجود تأیید نمود. از حاصل نتایج CVI 48 از گویه و سادگی روایی سنجش برای 48 گویه به ترتیب 0/80 و 0/85 بود مرتبط صوری بودن نشان وضوح و که داد هر یک از آنها را تمامی گویههای پرسشنامهی سنجش سالمت معنوی با هدف اصلی سازههای پرسشنامه تناسب و ارتباط مطلوبی داشته و از سطح دشواری مناسبی برخوردار است. در خصوص واژههای مبهم نیز نتایج به دست آمده حاکی از این بود که واژههای جایگزین وضوح ارزیابی و کم ی شفافیت روایی کافی صوری مخاطبین برای تمامی گویهها حد برخوردار نصاب میباشند. همچنین امتیاز ضریب تأثیر 1/5 در را کسب نموده و در پرسشنامه باقی ماندند. تعداد و توزیع گویههای پرسشنامه در جدول شمارهی دو ارائه شده است. تأیید پس از بررسی ویژگیهای آماری مقیاسهای نه گانهی پرسشنامه 48 سؤال شده در مراحل سنجش روایی محتوا و صوری در قالب مقیاسهای مذکور وارد معادله تحلیل عاملی شدند. تمامی گویهها با حداقل ضریب همبستگی 0/3 و حداکثر 0/8 در عامل مربوطه جای گرفتند. بر اساس نمودار سنگریزه شش عامل در دادههای حاضر تفکیک شد. مقدار KMO برابر با 0/731 و نتایج آزمون بارتلت

12 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 36 فصلنامه اخالق پزشكي )p< 0.05( کرد کفایت حجم نمونه برای مدل شش عاملی را در حد مطلوبی تأیید نمود. بر اساس شاخص واریانس تبیین شدهی کل قدرت پیش گویی مدل برابر 47/3 بود. نتایج حاصل از تحلیل عاملی تأییدی مرتبهی اول مدل شش عاملی معرفی شده توسط تحلیل عاملی اکتشافی را به لحاظ میزان تأیید مدل توسط شاخصهای برازش و معنی داری رابطهی بین مقیاسها و آیتمهای مرتبط تأیید )جدول 3(. نتایج تحلیل عاملی مرتبهی دوم کفایت هر دو مدل تک عاملی و دو عاملی را نشان داد )نمودارهای 1 و 2( که مدل دو عاملی به دلیل تطابق بیشتر با پیش زمینهی نظری مطالعه به عنوان مدل بهینه در نظر گرفته شد. بر اساس مدل دو عاملی پرسشنامهی سالمت معنوی در قالب دو مؤلفهی 1( شناختی/ عاطفی و 2( رفتاری نهایی شد )جدول 4(. بررسی هماهنگی درونی سازههای پرسشنامه نشان داد که تمامی مقیاسها و زیر مقیاسهای پرسشنامه از حداقل استاندارد پایایی )0/8( برخوردارند و ضرایب آلفای کرونباخ محاسبه شده هماهنگی درونی کلیهی سازههای پرسشنامهی سالمت معنوی را در هر دو مطالعه ی اولیه و اصلی در حد مطلوبی تأیید نمود. همچنین در ارزیابی پایایی پرسشنامه با روش آزمون- بازآزمون مقدار شاخص اسپیرمن برای همه شاخصها بزرگتر از 0/7 به دست آمد که پایایی این پرسشنامه را در حد مطلوبی تأیید کرد )جدول 5(. نتایج حاصل از محاسبهی میانگین و انحراف استاندارد امتیاز کسب شده در هر زیر مقیاس نشان داد که در هر دو مدل تک و دو عاملی مؤلفهی رفتاری در مقایسه با مؤلفههای شناختی/ عاطفی از میانگین امتیاز کمتری برخوردار بودند. نتایج به دست آمده از محاسبهی درصد افرادی که در هر مقیاس نمرهی 100 و یا

13 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 37 فصلنامه اخالق پزشكي بود صفر )سقف و کف امتیاز( کسب نمودهاند نشانگر بیشترین فراوانی امتیاز سقف در مورد امتیاز مقیاسهای بینش )%31/2( و گرایش )%21/1( و امتیاز زیرمقیاسهای ارتباط با خداوند/ خود و ارتباط با پیرامون در هر دو مقیاس مذکور )جدول 9(. نتایج حاصل از محاسبهی میانگین و انحراف استاندارد امتیاز کسب شده در مؤلفههای شناختی/ عاطفی و رفتاری سالمت معنوی نشان داد امتیاز مذکور در افراد باالی 39 سال در مقایسه با افراد 35 ساله و کمتر افراد دارای دیپلم و پایین تر در مقایسه با دانشگاهیان متأهلین در مقایسه با غیرمتأهلین در افراد خانه دار در مقایسه با شاغلین دانشجویان و بیکاران به طور معناداری باالتر بود. همچنین میانگین امتیاز مؤلفههای پرسشنامه در زنان بیشتر از مردان و در افرادی که سابقهی بیماری مزمن نداشتند بیشتر از کسانی بود که سابقهی ابتال به این دست بیماریها را گزارش کردند اما نتایج از نظر آماری معنادار نبود )جدول 7(. بحث هدف از انجام این مطالعه طراحی و روانسنجی ابزاری جهت سنجش سالمت معنوی در جامعه ی ایرانی بود. پس از سنجش روایی و پایایی گویههای اولیه پرسشنامهی سنجش سالمت معنوی با 48 سؤال در قالب سه سازهی مفهومی بینش گرایش و رفتار و سه مفهوم فرعی ارتباط با خدا ارتباط با خود و ارتباط با پیرامون )طبیعت و دیگران( در هر سازه نهایی شد. بر اساس مطالعهی مروری انجام شده در سال 2011 در بین 35 ابزار معتبر طراحی شده جهت سنجش سالمت معنوی ابزارهای»ارزیابی کاربردی درمان بیماریهای مزمن- معنویت«)Peterman, Fitchett et al., 2002( و»مقیاس

14 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 38 فصلنامه اخالق پزشكي سالمت معنوی«ارائه شده توسط الیسون )Ellison, 1983( بیشترین استفاده را در پژوهشهای حوزهی سالمت معنوی داشتهاند.»مقیاس سالمت معنوی«با 20 سؤال و در قالب دو مفهوم سالمت وجودی و سالمت مذهبی به بررسی سالمت معنوی میپردازد و ابزار»ارزیابی کاربردی درمان بیماریهای مزمن- معنویت«نیز اشارهای است به 12 سؤال معنوی افزوده شده به پرسشنامهی سنجش کیفیت زندگی که برای بیماران مبتال به بیماریهای مزمن که به ویژه در مبتالیان به کانسر به کار گرفته شده است. این در حالی است که روایی سازهی»معنویت مذهب و باورهای فردی«که در قالب بخشی از پرسشنامهی سنجش کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت ارائه شده بیش از دیگر ابزار و به طور وسیعی در 18 کشور جهان و در جمعیتی بالغ بر 5000 نفر مورد ارزیابی قرار گرفته است )2006.)Group, این پرسشنامه با طرح 32 سؤال عمومی در حوزهی باورهای معنوی و مذهبی به بررسی تأثیر این باورها بر کیفیت زندگی افراد میپردازد. این سؤاالت عمومیت داشته و افراد پیرو مذاهب و آیینهای مختلف و حتی افرادی که به خداوند معتقد نبوده ولی به وجود یک نیروی برتر در عالم هستی اعتقاد دارند میتوانند پاسخگوی سؤاالت این پرسشنامه باشند. عالوه بر پرسشنامههای فوقالذکر پرسشنامهی»چند بعدی مذهب/ معنویت«از دیگر پرسشنامههای شناخته شده در این حوزه است که علیرغم این که از نظر نویسندگان قابلیت کاربرد در زمینهی تحقیقات اپیدمیولوژیک و بالینی را دارد برای پیروان آیین مسیحیت و یهودیت مناسب میباشد.)Idler, Musick et al., 2003( در مطالعهی حاضر سالمت معنوی نه در قالب بخشی از مفهوم کیفیت زندگی بلکه به عنوان یکی از ابعاد سالمت و منطبق بر دیدگاه دین مبین اسالم تعریف شده است. از این رو ابزار طراحی شده در قالب سه مقیاس بینش گرایش

15 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 39 فصلنامه اخالق پزشكي و رفتار که هر یک مشتمل بر سه زیر مقیاس ارتباط با خداوند ارتباط با خود و پیرامون می باشند در برگیرنده ی سؤاالتی است که نشانگر سالمت معنوی مسلمانان در حوزههای شناختی/ عاطفی و رفتاری می باشد. فیشر نیز در ابزار SHALOM چهار حیطهی سالمت معنوی که عبارتند از شخصی همگانی محیطی و ذات متعالی در نظر گرفته است این ابزار شامل 20 سؤال میباشد و منعکس کننده کیفیت ارتباطات فرد با خود و با مردم با خدا و محیط در حوزههای مذکور است )2010.)Fisher, از سوی دیگر هانگلمان و همکاران مقیاس سنجش سالمت معنوی آرل را که شامل 21 سؤال است بر پایهی سه عامل ایمان/ باور زندگی/ مسؤولیت درمورد خود و رضایت از زندگی/ خودشکوفایی )Hungelmann, Kenkel-Rossi et al., 1985( و مک دونالد پرسشنامهی تجلی معنویت شامل 38 سؤال و 5 عامل جهتگیری شناختی در مورد معنویت بعد تجربی/ پدیدار شناسی سالمت وجودی عقاید فراطبیعی و مذهبی بودن را طراحی کردند.)MacDonald, 2000; Mesbah, 2013( ابزار سنجش سالمت معنوی در مالزی چند وجهی بوده و شامل سه مؤلفهی بهزیستی مذهبی مقیاس سالمت معنوی و سالمت وجودی است )2013.)Mesbah, در این مطالعه روایی صوری محتوا و سازهی پرسشنامهی تدوین شده ارزیابی شد. بر اساس نتایج حاصل از سنجش کیفی و کمی روایی صوری از دید مخاطبین تمامی گویههای پرسشنامه با هدف اصلی آن تناسب و ارتباط مطلوبی داشته و قابل فهم بودند. همچنین سنجش روایی کیفی و کمی محتوا ضرورت وجود 48 گویه و سادگی مرتبط بودن و وضوح هر یک از آنها را از نظر گروه متخصصین تأیید کرد. ارزیابی روایی سازه از جمله نقاط قوت مطالعهی حاضر محسوب میگردد. نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی در دادههای مطالعهی

16 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 40 فصلنامه اخالق پزشكي حاضر شش عامل را با قدرت پیشگویی 47/3 تفکیک نمود. بر اساس این نتایج در سه حوزهی بینش گرایش و رفتار دو مفهوم ارتباط با خدا و ارتباط با خود در یک عامل و مفهوم ارتباط با پیرامون در عاملی دیگر بارگذاری شد که میتوان با تکیه بر تعریف نظری سالمت معنوی در این مطالعه دو بعد ارتباط درونی و ارتباط بیرونی را در تبیین این مفهوم در نظر داشت. نتایج حاصل از تحلیل عاملی تأییدی هر دو مدل تک عاملی سالمت معنوی با 48 سؤال و دو عاملی مؤلفههای شناختی/ عاطفی و رفتاری را به ترتیب با 28 و 20 سؤال تأیید نمود اما به دلیل قدرت تفکیک بهتر مدل دوم و همچنین تطابق آن با پیش زمینهی نظری مطالعه این مدل به عنوان مدل بهینه مورد تأیید قرار گرفت. بدین ترتیب دو مفهوم بینش و گرایش در قالب مفهوم کلیتر شناختی/ عاطفی قرار گرفته و پرسشنامهی سالمت معنوی در قالب دو مؤلفهی شناختی/ عاطفی و رفتاری نهایی شد. گومز و فیشر در چهار مطالعهی معنوی )SWBQ( پرداختند پیاپی به ارزیابی تحلیل عاملی پرسشنامهی 2003( Fisher,.)Gomez, پرسشنامهی اساس چارچوب نظری ارائه شده از سوی فیشر طراحی شده بود.)Francis, 2000 نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی و بهزیستی مذکور بر Fisher, ( تأییدی چهار مفهوم مدل پیشنهادی فیشر شامل ارتباطات فرد با خود و با مردم با خدا و محیط را تأیید کرد )2003 Fisher,.)Gomez, نتایج تحلیل عاملی در پرسشنامهی مقیاس سالمت معنوی الیسون نیز وجود دو عامل پیشبینی شدهی نظری شامل سالمت مذهبی و وجودی را تأیید نمود. در این پرسشنامه سالمت مذهبی به ارتباط فرد با خدا و سالمت وجودی به ارتباط فرد با خود و رضایتمندی فردی از زندگی اشاره دارد که در مقایسه با پرسشنامهی حاضر فاقد بعد ارتباط با محیط و دیگران میباشد سالمت معنوی ارائه شده در مطالعهی.)Ellison, 1983(

17 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 41 فصلنامه اخالق پزشكي در مطالعهی حاضر سنجش پایایی پرسشنامهی سالمت معنوی نشان داد که تمامی مقیاسها و زیر مقیاسهای پرسشنامه از هماهنگی درونی مطلوبی برخودارند. در مطالعهی مروری مونود و همکاران اکثریت قریب به اتفاق 35 ابزار سنجش سالمت معنوی مطالعه شده آلفای کرونباخ قابل قبولی را گزارش کرده بودند. این در حالی است که عدم بررسی پایایی ابزارها با استفاده از روش آزمون- بازآزمون از جمله مهمترین نقصهای این مطالعات محسوب شده است Monod, ( al., 2011.)Brennan et در مطالعهی حاضر پایایی پرسشنامه سنجش سالمت معنوی بر روی 47 نفر از شرکت کنندگان به فاصلهی دو هفته انجام شد که از نقاط قوت مطالعهی حاضر محسوب میگردد. نتایج این مطالعه اختالف معناداری را در امتیاز کل و مؤلفههای سالمت معنوی میان زنان و مردان نشان نداد. این یافته با نتایج مطالعهی انجام شده توسط سازمان جهانی بهداشت مبنی بر درک ارتباطات معنوی بیشتر از سوی زنان همخوانی نداشت )2006.)Group, همچنین مطالعات متعددی نقش جنسیت را در رابطهی معنویت/ مذهب با سالمت افراد نشان دادهاند McCullough, Hoyt et al., 2000; Strawbridge, Shema et al., 2001; ( Harris, 2002.)Thoresen, در مطالعهی صورت گرفته در کشور آمریکا انجام فعالیتهای مذهبی هفتگی به طور معناداری با سالمت و بهزیستی شرکتکنندگان به ویژه مردان مرتبط بوده است Maselko, Kubzansky, ( 2006(. نتایج مطالعهی حاضر حاکی از کاهش معنادار امتیاز سالمت معنوی در افراد دارای 35 سال و کمتر در مقایسه با افراد بیش از 35 سال در هر دو مؤلفهی شناختی/ عاطفی و رفتاری بود که با نتایج مطالعهی سازمان جهانی بهداشت همخوانی داشت.)Group, 2006( بر اساس نتایج مطالعهی حاضر امتیاز سالمت

18 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 42 فصلنامه اخالق پزشكي معنوی در افراد سالم در مقایسه با مبتالیان به بیماریهای بیماریهای قلبی- نظر آماری معنادار نبود. یافتههای سالمت معنوی/ مزمن شامل دیابت عروقی پرفشاری خون و اضافه وزن و چاقی باالتر بود اما از مذهب و بیماریهای موجود حاکی از وجود ارتباط معکوس بین قلبی عروقی Berntson, Norman et al., ( al., 2008 )2008; Burazeri, Goda et al., 2008; Horne, May et پرفشاری خون چاقی 2006( al., )Gillum, Ingram, 2006; Yeager, Glei et دیابت نوع 2 )Maselko, Kubzansky et al., 2007( از مطالعات این ارتباط را مثبت بیان کردند و است. اگر چه تعداد معدودی دیگر Bruce, Sims et al., 2007; Buck, ( Williams et al., 2009; Fitchett, Powell, 2009; Schnall, Wassertheil-.)Smoller et al., 2010 مطالعهی حاضر از اولین مطالعات صورت گرفته با هدف طراحی و روانسنجی پرسشنامهی پرسشنامهی جوامع روستایی مشکل سنجش سالمت معنوی در جامعهی طراحی شده بر روی جامعهی مسلمان ایرانی است. آزمون شهری تعمیم پذیری میسازد. همچنین حجم نمونهی نتایج را برای مورد بررسی در این مطالعه امکان بررسی دقیقتر وضعیت سالمت معنوی را در گروههای مختلف جمعیتی میسر نساخت. با این وجود نتایج به دست آمده از مطالعه اولیه نشانگر پایایی روایی و مطلوب پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در یک جامعهی شهری ایرانی است. مطالعات تکمیلی جهت سنجش سالمت معنوی در جمعیتها و مناطق مختلف کشور توصیه میگردد.

19 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 43 فصلنامه اخالق پزشكي سپاسگزاری بر خود الزم میدانیم از اساتید و اعضای محترم گروه سالمت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسالمی ایران آقایان دکتر سید علیرضا مرندی دکتر سیدمحمدرضا کالنتر معتمد دکتر سید محمد حسین کالنتر معتمد حجت االسالم والمسلمین دکتر مجتبی مصباح یزدی دکتر جعفر بولهری دکتر عباس وثوق مقدم دکتر محمد حسین نیکنام دکتر سید حسن مقدم نیا دکتر حسن ابولقاسمی دکتر بهزاد دماری سیاوش الجوردی و خانم دکتر سهیال خزاعی که ما را در اجرای این تحقیق یاری رساندند صمیمانه سپاسگزاری نماییم. همچنین مراتب تشکر خود را از همکاری صمیمانهی مدیریت و کارکنان محترم واحد بررسی قند و چربیهای خون مطالعهی قند و لیپید تهران به ویژه دکتر امیرعباس مؤمنان و دکتر نرگس سربازی اعالم داشته و از کلیهی مشارکت کنندگان این مطالعه که انجام این پژوهش را میسر نمودند قدردانی مینماییم.

20 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 44 فصلنامه اخالق پزشكي جدول 1. مشخصات پایهی شرکت کنندگان مطالعه تعداد )درصد( کل جنس 34/5 175 زن 94/2 325 مرد گروه سنی )سال( 42/ / > سطح تحصیالت 58/3 238 دیپلم و پایین تر 41/1 208 دانشگاهی وضعیت تاهل 70/8 358 متاهل 28/5 144 مجرد/مطلقه/بیوه وضعیت اشتغال 42/1 213 شاغل 47/9 241 خانه دار 10/1 51 بیکار/دانشجو سابقهی بیماری مزمن 43/3 213 دارد 59/7 287 ندارد

21 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 45 فصلنامه اخالق پزشكي جدول 2. تعداد و توزیع گویههای نهایی پرسشنامه سازه زیرسازه تعداد گویه ها 8 ارتباط با خدا 1 بینش ارتباط با خود 3 ارتباط با پیرامون 7 ارتباط با خدا 4 گرایش ارتباط با خود 5 ارتباط با پیرامون 7 ارتباط با خدا 2 رفتار ارتباط با خود 11 ارتباط با پیرامون 48 کل جدول 3. نتایج تحلیل عاملی تأییدی مرتبه اول NNFI NFI IFI CFI RMSEA χ 2 /df df χ 2 مدل 0/30 0/ 85 0/ 31 0/ 31 0/ 075 2/ / 53

22 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 46 فصلنامه اخالق پزشكي جدول 4. نتایج تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم مدلهای تک عاملی )مؤلفهی سالمت معنوی( و دو عاملی )مؤلفههای شناختی/ عاطفی و رفتاری( جدول 5. نتایج ارزیابی هماهنگی درونی )α پرسشنامهی سالمت معنوی کرونباخ( و آزمون- بازآزمون α کرونباخ آزمون- باز آزمون* پایلوت اصلی )n= 47( )n= 300( )n= 73) 0/724 0/ 342 0/ 872 بینش 0/722 0/ 353 0/ 809 گرایش 0/891 0/ 390 0/ 885 رفتار 0/822 0/ 380 0/ 331 کل *تمامی ارتباطات در سطح 0/01 معنی دار است.

23 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 47 فصلنامه اخالق پزشكي جدول 6. میانگین و انحراف معیار امتیاز پرسشنامهی» سالمت معنوی«به تفکیک مقیاسها و زیر مقیاسها و درصد افرادی که بیشترین و کمترین نمره را در هر زیر مقیاس کسب نمودهاند. درصد کمترین نمره درصد بیشترین نمره انحراف معیار میانگین بینش % 7 38/ 5 3/ 75 32/ 82 ارتباط با خداوند/خود % 2 54/ 7 11/ 57 33/ 34 ارتباط با پیرامون 1/4 31/ 2 3/ 05 33/ 04 امتیاز کل گرایش 1/4 22/ 3 10/ 37 31/ 07 ارتباط با خداوند/خود 1/ / 07 32/ 02 ارتباط با پیرامون 1/4 21/ 1 10/ 37 31/ 42 امتیاز کل رفتار 2/ / 94 87/ 54 ارتباط با خداوند/خود 2/2 10/ 3 12/ 83 82/ 01 ارتباط با پیرامون 2/2 7/ 5 10/ 37 84/ 79 امتیاز کل 1/4 19/ 4 7/ 82 32/ 93 مؤلفهی شناختی/عاطفی 2/2 7/ 5 10/ 37 84/ 79 مؤلفهی رفتاری 1/4 5/ 5 8/ / 44 پرسشنامه کل امتیاز )سالمت معنوی(

24 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 48 فصلنامه اخالق پزشكي جدول 7. میانگین و انحراف معیار امتیاز پرسشنامهی»سالمت معنوی«به تفکیک زیر مقیاسها با در نظر گرفتن متغیرهای دموگرافیک مؤلفهی شناختی/عاطفی مؤلفهی رفتاری امتیاز کل 84/81±12/11 83/19±18/13 80/51±15/90 87/03±12/38 89/87±10/02 80/13±13/01 89/51±11/51 78/85±18/30 87/21±3/54 81/89±17/91 73/00±18/89 83/23±19/94 84/79±13/15 73/13±13/31 77/31±13/32 74/35±15/38 81/91±15/73 81/27±13/73 74/17±13/21 80/89±13/95 72/71±20/99 81/52±13/50 75/35±18/47 73/29±18/31 77/44±18/58 73/05±14/30 جنس زن مرد *) گروه سنی )سال 30/50±12/40 83/01±18/18 89/97±19/53 32/49±12/ > * سطح تحصیالت دیپلم و پایین تر دانشگاهی * وضعیت تاهل متاهل مجرد/مطلقه/بیوه وضعیت خانه دار شاغل 32/47±8/32 89/21±13/33 32/15±11/03 84/33±13/98 32/83±8/33 87/79±18/18 * اشتغال بیکار/دانشجو سابقهی بیماری مزمن دارد ندارد 84/74±13/80 83/13±19/73 30/48±13/21 * تفاوت در سطح کمتر از 0/05 معنادار است

25 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 49 فصلنامه اخالق پزشكي 0 /67 بینش )ارتباط با خدا/خود ) 0 /65 بینش )ارتباط با پیرامون( گرایش 0 /57 0 /59 0 /72 سالمت معنوی 0 53/ )ارتباط با خدا/خود ) 0 /55 گرایش )ارتباط با پیرامون( 0 /67 0 /09 رفتار )ارتباط با خدا/خود ) 0 /95 0 /73 0 /47 رفتار )ارتباط با پیرامون( نمودار 1. روابط بین سازه ها و متغیرهای اندازه گیری شده در مدل ساختاری تک عاملی سالمت معنوی

26 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 50 فصلنامه اخالق پزشكي 0 /54 بینش )ارتباط با خدا/خود ) 0 /68 مؤلفهی بینش )ارتباط با پیرامون( 0 /68 0 /56 0 /57 0 /65 شناختی/عاطفی گرایش )ارتباط با خدا/خود ) 0 /47 گرایش )ارتباط با پیرامون( 0 /73 0 /84 0 /19 0 /39 0 /90 0 /78 مؤلفهی رفتاری رفتار )ارتباط با خدا/خود ) رفتار )ارتباط با پیرامون( نمودار 2. روابط بین سازهها و متغیرهای اندازه گیری شده در مدل ساختاری دو عاملی سالمت معنوی

27 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 51 فصلنامه اخالق پزشكي فهرست منابع Abbasi, M., Shamsi G. E., et al. (2013). Introduction to spritual health. First edition, Hoghooghi Pub., Tehran. Berntson, G. G., Norman, G. J., et al. (2008). Spirituality and autonomic cardiac control. Ann Behav Med, 35(2), Bruce, M. A., Sims, M., et al. (2007). One size fits all? Race, gender and body mass index among US adults. JNMA, 99(10), Buck, A. C., Williams, D. R., et al. (2009). An examination of the relationship between multiple dimensions of religiosity, blood pressure, and hypertension. Soc Sci Med, 68(2), Burazeri, G., Goda, A., et al. (2008). Religious observance and acute coronary syndrome in predominantly Muslim Albania: a populationbased case-control study in Tirana. Ann epidemiol, 18(12), Dhar, N., Chaturvedi, S., et al. (2011). Spiritual health scale 2011: defining and measuring 4 dimension of health. Indian J Community Med, 36(4), Ellison, C. (1983). Spritual well- being: conceptualization and measurment. J Psychol Theol, 11(4), Fisher, J. (2010). Development and application of a spiritual well-being questionnaire called SHALOM. Religions, 1(1), Fisher, J.W., Francis, L.J., et al. (2000). Assessing spiritual health via four domains of spiritual wellbeing: The SH4DI. Pastoral Psychol, 49(2), Fitchett, G., Powell, L. H. (2009). Daily spiritual experiences, systolic blood pressure, and hypertension among midlife women in SWAN. Ann Behav Med, 37(3), Gillum, R. F., Ingram, D. D. (2006). Frequency of attendance at religious services, hypertension, and blood pressure: the third national health and nutrition examination survey. Psychosom Med, 68(3), Gomez, R., Fisher, J. W. (2003). Domains of spiritual well-being and development and validation of the Spiritual Well-Being Questionnaire. J Individ Differ, 35(8), Group, W.S. (2006). A cross-cultural study of spirituality, religion, and personal beliefs as components of quality of life. Soc Sci Med, 62(6), Hill, P. C., Pargament, K. I. (2003). Advences in the conceptualization and measurment of religion and spirituality. AM.Psychol, 58, Horne, B. D., May, H. T., et al. (2008). Usefulness of routine periodic fasting to lower risk of coronary artery disease in patients undergoing coronary angiography. Am J Cardiol, 102(7), e811.

28 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 52 فصلنامه اخالق پزشكي Hungelmann, J., Kenkel-Rossi, E., et al. (1985). Spiritual well-being in older adults: Harmonious interconnectedness. J relig Health, 24(2), Idler, E. L., Musick, M. A., et al. (2003). Measuring multiple dimensions of religion and spirituality for health research conceptual background and findings from the 1998 General Social Survey. Res Aging, 25(4), MacDonald, D. A. (2000). Spirituality: Description, measurement, and relation to the five factor model of personality. J Pers, 68(1), Macleod, J., Smith, G. D., et al. (2002). Psychological stress and cardiovascular disease: empirical demonstration of bias in a prospective observational study of Scottish men. BMJ, 324(7348), Maselko, J., Kubzansky, L. D. (2006). Gender differences in religious practices, spiritual experiences and health: Results from the US General Social Survey. Soc Sci Med, 62(11), Maselko, J., Kubzansky, L., et al. (2007). Religious service attendance and allostatic load among high-functioning elderly. Psychosom Med, 69(5), McCullough, M. E., Hoyt, W. T., et al. (2000). Religious involvement and mortality: a meta-analytic review. Health psychol, 19(3), 211. Mesbah, M. (2013). Islamic approach to spiritual health. First edition, Hoghooghi Pub., Tehran. Moberg, D. O. (2002). Assessing and measuring spirituality: Confronting dilemmas of universal and particular evaluative criteria. J Adult Dev, 9(1), Monod, S. f., Brennan, M., et al. (2011). Instruments measuring spirituality in clinical research: a systematic review. J Gen Intern Med, 26(11), National Interfaith Coalition on Aging. (1975). Spiritual wellbeing: a definition. Athens, GA: Author. Peterman, A. H., Fitchett, G., et al. (2002). Measuring spiritual well-being in people with cancer: the functional assessment of chronic illness therapy Spiritual Well-being Scale (FACIT-Sp). Ann Behav Med, 24(1), Schnall, E., Wassertheil-Smoller, S., et al. (2010). The relationship between religion and cardiovascular outcomes and all-cause mortality in the Women's Health Initiative Observational Study. Psychol Health, 25(2), Strawbridge, W. J., Shema, S. J., et al. (2001). Religious attendance increases survival by improving and maintaining good health

29 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 53 فصلنامه اخالق پزشكي behaviors, mental health, and social relationships. Ann Behav Med, 23(1), Thoresen, C. E., Harris, A. H. )2002). Spirituality and health: What s the evidence and what s needed? Ann Behav Med, 24)1), Vader, J. P. (2006). Spiritual health: the next frontier. Eur J Public Health, 16(5), Yeager, D. M., Glei, D. A., et al. (2006). Religious involvement and health outcomes among older persons in Taiwan. Soc Sci Med, 63(8), Young, E. W. (1984). Spiritual health an essential element in optimum health. J Am College Health, 32(6), یادداشت شناسه مؤلف پریسا امیری: مرکز تحقیقات تعیین کنندههای اجتماعی سالمت غدد درونریز و مرکز تحقیقات پیشگیری و درمان چاقی پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران محمود عباسی: مرکز تحقیقات اخالق و حقوق پزشکی پژوهشکده علوم غدد درونریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران صفورا غریب زاده: گروه آمار زیس یت و اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران و مرکز تحقیقات غدد درون ریز و متابولیسم پژوهشکده علوم غدد درونریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران محمد اصغری جعفرآبادی: مرکز تحقیقات پیشگیری از مصدومیتهای ترافیکی جادهای دانشگاه علوم پزشکی تبریز آذربایجان شرقی ایران زرقانی: مرکز تحقیقات تعیین کنندههای اجتماعی سالمت غدد درون ریز و مرکز تحقیقات پیشگیری و درمان چاقی پژوهشکده علوم غدد درونریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران فریدون عزیزی: مرکز تحقیقات غدد درونریز و متابولیسم پژوهشکده علوم غدد درونریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران)نویسنده مسؤول( نشانی الکترونیک: azizi@endocrine.ac.ir

30 طراحي و روانسنجي پرسشنامهی جامع سنجش سالمت معنوی در جامعهی ایراني / 54 فصلنامه اخالق پزشكي Designation and psychometric assessment of a comprehensive spiritual health questionnaire for Iranian populations P.Amiri M.Abbasi S.Gharibzadeh M.Asghari Jafarabadi N.Hamzavi Zarghani F.Azizi Abstract Introduction: Despite the considerable research documented regarding spiritual health through the last decades, there is still the lack of a comprehensive and acceptable definition for the term. Measuring spiritual health in Iranian populations initially requires a definition of spiritual health that meets the cultural, social and religious norms of our society. Hence designation and evaluation of an appropriate questionnaire to measure its conceptual constructs is essential. As one of the first efforts, this study aimed to explore the concept of spiritual health and to design and assess a comprehensive spiritual health questionnaire in an Iranian population. Methods: In this methodological cross-sectional study, a spiritual health questionnaire was developed based on three constructs, including insight, tendency and behaviors based on a review of Islamic literature approved by the spiritual health department of academy of medical sciences Islamic republic of Iran. Overall 506 individuals )64% females), aged 20 years, participated in the psychometric assessment process, were recruited from among residents of district 13 of Tehran. Test-retest reliability and internal consistency were used to assess reliability. Face, content and construct validity were examined. Results: Forty-eight items were perceived as essential, relevant and comprehendible by both the experts and the community. Content validity was confirmed by a panel of experts. Exploratory factor analysis suggested a six-factor model in the structure of developed items, which was optimized in a two factor model that encompassed

31 محمود امیری پریسا عباسي صفورا غریب زرقاني زاده فریدون محمد عزیزی اصغری جعفرآبادی / 55 فصلنامه اخالق پزشكي 1) cognitive/emotional and 2) behavioral constructs. The results of the confirmatory factor analysis indicated acceptable fits for the proposed models. The internal consistency, as measured by Cronbach s alpha coefficients, exceeded the minimum reliability standard of 0.70 for all scales and subscales, all of which demonstrated satisfactory test-retest reliability over two weeks. Conclusion: Our results provide initial evidence that the much needed questionnaire developed is a valid and reliable instrument for measuring spiritual health in this urban Iranian population. Further research is suggested for different populations and regions in Iran. Keywords Spiritual health, Questionnaire, Validity, Reliability, Muslims, Iran